“Μνήμης θυμίαμα” για τον παιδαγωγό και φιλόλογο Ιωάννη Μ. Αρβανίτη

 

Έφυγε από τη ζωή ο Καθηγητής και Συγγραφέας Ιωάννης Αρβανίτης. Γεννήθηκε στο Άστρος Κυνουρίας, το 1921 από αγρότες γονείς. Αποφοίτησε το 1942 από την Ακαδημία Τριπόλεως, παρακολούθησε τη Μετεκπαίδευση των Δημοδιδασκάλων το 1952 και το 1953 αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών.

 

Το 1965 απέκτησε Διδακτορικό Δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης/ Παρίσι. Υπηρέτησε από το 1943 διαδοχικά σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης και, μεταξύ άλλων δίδαξε και στην Κωνσταντινούπολη, στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Συνταξιοδοτήθηκε το 1981 ως Εκπαιδευτικός Σύμβουλος από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, με βαθμό Καθηγητή Πανεπιστημίου Α΄.

 

Μελέτες και άρθρα επιστημονικού ενδιαφέροντος, αλλά και εκλαϊκευμένα για το ευρύ κοινό, όπως και ποιήματά του, έχουν δημοσιευθεί σε συλλογικές εκδόσεις και σε εκδόσεις –αφιερώματα, καθώς και στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Συνεχής παρουσία σε αμιγώς επιστημονικά συνέδρια και αρκετές οι σχετικές δημοσιεύσεις περί τη λαογραφία, την ιστορία και την αρχαία Ελληνική Γραμματεία στις εκδόσεις των Πρακτικών των συνεδρίων αυτών.

 

Ενεργό και δραστήριο μέλος σε επιστημονικούς και πατριωτικούς Συλλόγους και Σωματεία, όπως: Ονοματολογική Εταιρεία, Εταιρεία Πελοποννησιακών Σπουδών, Παναρκαδική Ομοσπονδία Ελλάδας κ.α. Υπήρξε πολύτιμος συνεργάτης σε περιοδικές εκδόσεις, στη διοργάνωση εκδηλώσεων και συνεδρίων. Ειδικότερα, διετέλεσε Αντιπρόεδρος επί σειρά ετών στον «Οργανισμό για τη Διάσωση της Ελληνικής Γλώσσας» και είχε την επιμέλεια της έκδοσης του περιοδικού του ΟΔΕΓ «Ελληνική Διεθνής Γλώσσα».

 

Οι μονογραφίες του είναι οι εξής: 1) Σοφοκλέους Φιλοκτήτης, Αθήνα 1958, 2) Ο Σοφοκλής ως παιδαγωγός, Αθήνα 1973, 3) Από τις πηγές του λαού μας, Αθήνα 1985, 4) Μαραθώνας – Ευρώπη, Αθήνα 2009.

 

1) «Η Επαναστατική Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδας στον Άγιο Ιωάννη (Αγιάννη) Β. Κυνουρίας – 20 Αυγούστου έως 1 Οκτωβρίου 1822», Πελοποννησιακά, Τόμος ΚΘ΄, Αθήναι 2007-2008, 361- 384.

2) «Περί την ετυμολόγηση του πατριδωνυμίου Στόλος του Δήμου Β. Κυνουρίας», Πελοποννησιακά, Τόμος ΚΣΤ΄, Αθήναι 2001 -2002, 81-96.

3) «Ευρώπη – Ιστορία του ονόματος», Πρακτικά του Β’ Πανελλήνιου Ονοματολογικού Συνεδρίου (Καστελλόριζο, Σεπτ. 1996), Αθήνα 2000, 45-50.

4) «Αρκαδία, μια άποψη περί την ετυμολόγηση του πατριδωνυμίου», Πρακτικά του Δ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (Κόρινθος 9-16 Σεπτεμβρίου 1990), τόμ. Γ΄ , Αθήναι 1992 -1993, 197-208.

 

1. «Ο Μαραθώνας ως αφετηρία ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής συνείδησης και της απαρχής της ιστορίας της Ευρώπης», τεύχ. 6 (75), 2009, 526-528.

2. «Μια δημηγορία μάθημα ανθρωπιάς στον Διόδωρο το Σικελιώτη», τεύχ. 6 (58), 2005, 255-258.

3. «Η Δημοκρατικότητα. ‘Τις αγορεύειν βούλεται;’», τεύχ. 3 (55), 2004, 294.

4. «‘Αρχαία Ευρώπη’, Ναι! Και όχι ‘Γηραιά Ευρώπη’», τεύχ. 8 (52), 2002, 818.

5. «Ο Πανανθρώπινος ‘Ύμνος στην Αγάπη’ του Αποστόλου Παύλου», τεύχ. 1 (45), 2001, 39-41.

6. «Ο ‘Ύμνος εις Δήμητρα’ του Καλλιμάχου», τεύχ. 9 (37), 1999, 41-58.

7. «Το ‘Μουσείο της Ευρώπης’», τεύχ. 4 (40), 1999, 357-364.

8. «Λεξικολογίας το Ανάγνωσμα», τεύχ. 7 (35), 1998, 555-558.

9. «Οι τραγωδίες ‘Ναύπλιος’ και ‘Παλαμήδης’», τεύχ. 5 (33), 362-379 και 6 (34), 1998, 460-473.

 

Ο Γιάννης Αρβανίτης έζησε μια γεμάτη ζωή με αγώνες, θυσίες, αλλά και επιτυχίες, αναγνώριση, αγάπη. Τα παιδικά και εφηβικά χρόνια δύσκολα, οι συνθήκες διαβίωσης σκληρές, μα η ανάγκη του να κάνει κάτι περισσότερο στη ζωή του, να μοιάσει στους ανωτέρους του, να προσφέρει, ήταν τόσο έντονη που ατσάλωνε τη θέλησή του, τον όπλιζε με πείσμα και θάρρος.

 

Αντιμετώπισε μεγάλες αντιξοότητες, ορφάνια από πατέρα σε μικρή ηλικία, σαφώς μη παιδαγωγική συμπεριφορά από τους δασκάλους του, αντίδραση από τους προύχοντες της εποχής που δεν δέχονταν πως το μη προνομιούχο εκ καταγωγής ορφανό θέλει να μάθει γράμματα και ν’ αλλάξει τη μοίρα του. Ο δεσμός δυνατός με την ηρωίδα μάνα του Σμαράγδη, «μια υπέροχη γυναίκα – μάνα, που τον είχε καταλάβει και τον βοηθούσε, με τα πολλά, με τα λίγα, με τα δύσκολα», όπως έλεγε ο ίδιος. Αγράμματη, αλλά κοινωνικά σοφή, στάθηκε συμπαραστάτης και σύμβουλος σ’ όλη του τη ζωή.

 

Και πράγματι, ευδοκίμησε να γίνει σπουδαίος φιλόλογος και εκπαιδευτικός, να φοιτήσει στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης στο Παρίσι, με υποτροφία από το Γαλλικό κράτος, με καθηγητές την Jacqueline de Romilly και τον Fernard Robert, και τέλος να υπηρετεί ως Σύμβουλος στο Υπουργείο Παιδείας, στην Ακαδημία Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με έργο του τη διαμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας μας και την έγκριση των διδακτικών βιβλίων.

 

Ο Γιάννης Αρβανίτης ως φιλόλογος – ιστορικός – λαογράφος – συγγραφέας – ποιητής.

 

Για τον Αρβανίτη, «η Ελληνική Φιλολογία παραμένει όχι μόνο το απαράμιλλο μέσο εκφράσεως του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου, αλλά και το ασφαλέστερο θεμέλιο της παιδείας».

 

Η αποτυχία του να πάρει υποτροφία από την Ελλάδα, μέσω ενός «αξιοκρατικού» διαγωνισμού, για να σπουδάσει στο Παρίσι, αντί να τον απογοητεύσει τον ώθησε στη συγγραφή του: «Σοφοκλέους, Φιλοκτήτης», όπου έθεσε τους προβληματισμούς του αδικημένου πολίτη στην υπηρεσία της πατρίδας και του ανώριμου νέου υπό την επήρεια σοφιστικών θεωριών. Και ήταν αυτή η εργασία που ενθουσίασε τον μεγάλο Ελληνιστή Fernard Robert και ανέλαβε ως επιβλέπων καθηγητής του στη Σορβόννη και κέρδισε τη Γαλλική υποτροφία σπουδών. Η διατριβή του «Οι ιδέες σχετικά με την παιδεία στο Σοφοκλή» και η δημοσίευσή της στα Ελληνικά «Ο Σοφοκλής ως παιδαγωγός», αποτέλεσε μια πολύπλευρη διεπιστημονική μελέτη.

 

Στην επόμενη δημοσιευμένη μεγάλη μελέτη του: «Μαραθώνας – Ευρώπη», θίγει τα θέματα: «Ευρωπαϊκή ιστορική παιδεία», «Ο Μαραθώνας ως αφετηρία ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής συνείδησης και απαρχή της ιστορίας της Ευρώπης», όπου υπερασπίζεται τον Ελληνισμό, τη γλώσσα, την Ευρωπαϊκή ιδέα στις σωστές τους διαστάσεις. Για τη μελέτη αυτή, η σπουδαία Ζακλίν ντε Ρομιγί δήλωσε πως ανταποκρίνεται ακριβώς στις ιδέες που υποστηρίζει και η ίδια.

 

Δυστυχώς, πέρα από μια συνοπτική προκαταρκτική δημοσίευση, δεν ευοδώθηκε η έκδοση της ολοκληρωμένης μελέτης: «Δωδώνη – Ήπειρος, η μητρόπολη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η ιστορία του ονόματος Ευρώπη». Μέσα από τις φιλολογικές, ιστορικές και αρχαιολογικές πηγές, πάσχισε να διερευνήσει και να διασαφηνίσει τα πιο σημαντικά στοιχεία – τεκμήρια αναφορικά με το όνομα Ευρώπη και την όλη ιστορική του διαδρομή, ως θεωνύμιο, προσωπωνύμιο, ποταμωνύμιο, τοπωνύμιο, πατριδωνύμιο, εθνωνύμιο και τελικά ως ηπειρωνύμιο.

 

Στο δίτομο έργο «Από τις πηγές του λαού μας: Α΄ Ποιητικά και πεζά κείμενα και Β΄ Παροιμίες -γλωσσάριο», με βασική πηγή τη μητέρα του Σμαράγδη, αλλά και συμπατριώτες συγχρόνους της από την περιοχή της Κυνουρίας. Στο έργο αυτό συνδυάζει αριστοτεχνικά όλες του τις ιδιότητες και τις εξειδικευμένες γνώσεις.

 

Ως λαογράφος, κατέγραψε και συγκέντρωσε τραγούδια, παραδόσεις, θρύλους, παροιμίες. Ως ιστορικός, εμπλούτισε με ιστορικά στοιχεία και πληροφορίες όλο αυτό το πρωτογενές υλικό.

 

Ως φιλόλογος, σχολίασε, ερμήνευσε και απέδειξε τη συνέχεια και την εξέλιξη της νέας ελληνικής από την αρχαία ελληνική γλώσσα. Συνιστά μοναδικό έργο, που ξεφεύγει από τα όρια του τοπικού λαογραφικού ενδιαφέροντος και αφορά εν γένει την παράδοση και τον πολιτισμό μας. Είναι ίσως και το μόνο επιστημονικό και μεγάλο σε μέγεθος έργο καταγραφής της προφορικής μας παράδοσης.

 

Βαθιά ρομαντικός και ιδεολόγος, ήταν αναπόφευκτο να ασχοληθεί και με την ποίηση. Έγραψε για ό,τι τον συγκινούσε και τον πάθιαζε, για τις αγωνίες και τις ανησυχίες του: από τις εφηβικές του ανησυχίες έως το Έπος του ’40, από τη θυσία του Γρηγορίου Αυξεντίου έως την «Ωδή στη Μητέρα μου», ένα μοιρολόϊ που δεν υπολείπεται των αντίστοιχων που έχουν καθιερωθεί στην παράδοσή μας.

 

Ο Γιάννης Αρβανίτης ως παιδαγωγός.

 

Ήταν εξαιρετικός επιστήμονας φιλόλογος, μα κυρίως σπουδαίος άνθρωπος και δάσκαλος. Πράγματι, η μεγαλύτερη αναγνώριση του εκπαιδευτικού έρχεται από τους μαθητές του. Όπως λένε οι ίδιοι, ήταν σπάνια τα διδάγματα ανθρωπιάς, δημοκρατίας και αξιοκρατίας που έλαβαν από εκείνον, αξίες που τις κατείχε, αλλά και τις καλλιέργησε μέσα από τη μελέτη των σοφών της αρχαιότητας. Έδινε προσοχή και στους αδύναμους μαθητές και προσπαθούσε να εξάρει έστω κάτι μικρό και ίσως ασήμαντο για να τους τονώσει το ηθικό και να τους κεντρίσει το ενδιαφέρον, αντί να τους παραμελήσει και να τους αποθαρρύνει.

 

Γράφει ο Κυριάκος Κατσιμάνης (Καθηγητής Φιλοσοφίας, Παν/μιο Αθηνών, www.astrosparalio.gr , 3.11.21): «…χαρακτηριστικό του Γιάννη Αρβανίτη ήταν το ότι αγάπησε την Εκπαίδευση, στην οποία δόθηκε δια βίου «ψυχή τε και σώματι»… Ήταν γεννημένος δάσκαλος με την πλατιά σημασία του όρου. Θυμάμαι πως, όταν παρέδιδε, υπήρχαν στιγμές κατά τις οποίες κυριολεκτικά μεταρσιωνόταν. Τότε, λοιπόν, ως μαθητής, ενδιαφερόσουν λιγότερο για τις γνώσεις που σου μετέδιδε και παρασυρόσουν περισσότερο από την έξαρση που τον διακατείχε, της οποίας γινόσουν και εσύ ανεπαίσθητα κοινωνός».

 

Γράφει ο μαθητής του και νυν δάσκαλος Ηλίας Χαλκιάς από το Καστρί: «Φωτεινό και το πέρασμά του από το Καστρί, γεμάτο από τον παιδαγωγικό ζήλο του Δασκάλου, για να φωτίσει τις νεανικές ψυχές με το φως της γνώσης και έρωτα παιδείας. Ευγένεια, προσηγορία, όραμα, πυρετός και φλόγα δημιουργικής πνοής κρατούσαν “ανοιχτά πάντα κι άγρυπνα τα μάτια της ψυχής του”. Και η συνέχεια ήταν ανάλογη: έρευνα στις “πηγές” της λαϊκής ψυχής και στα άδυτα του τραγικού “Φιλοκτήτη” , που τον χάραξε τόσο βαθιά».

 

Ο μαθητής του Νίκος Πηγαδιώτης, από το Γυμνάσιο Ζωγράφου: «Ήπιος άνθρωπος, με τεράστια μόρφωση, αγάπη για τους μαθητές του και βαθιά δημοκράτης». Και ο Γιώργος Καψάλης, από το Άστρος, εκπαιδευτικός, γιος εκπαιδευτικών και μαθητών του Γιάννη Αρβανίτη: «Προσπάθησε με τα πενιχρά μέσα της εποχής να μεταδώσει σε όλα τα παιδιά την αγάπη για τη μάθηση».

Ο ίδιος περιγράφει λυρικά την ημέρα του διορισμού του ως δάσκαλος:

«Με την καρδιά θρεμμένη από τον ήλιο

κι απ’ των Αρκαδικών βουνών τ’ αγέρι

χαράματα για το σκολειό ξεκίνησα

του διορισμού το έγγραφο σαν πήρα

και φως, μου φάνταζαν τα γράμματά του.

…. Φτωχές ήταν οι αποσκευές μου

και σκλάβα η πατρίδα μου,

μα η θέλησή μου βράχος και περίσσευε!»

 

Ο Γιάννης Αρβανίτης ως άνθρωπος.

Έζησε θαυμάζοντας το Σοφοκλή ο οποίος, σύμφωνα με τον ίδιο, υπήρξε ο μεγάλος οραματιστής μιας κοινωνίας αξιοκρατούμενης. Συνέπεια λόγων και πράξεων τον χαρακτήριζαν σε όλη του τη ζωή, όπου προσπάθησε να εφαρμόσει τις ηθικές αρχές των αρχαίων μας διδασκάλων.

 

Μόνη έγνοια του Γιάννη Αρβανίτη, να εργαστεί ανιδιοτελώς για τον τόπο του, που τόσο λάτρεψε, αλλά και να διδάξει τη νέα γενιά. «Με είχε κυριεύσει ο αγώνας, να γίνω κι εγώ κάτι και να προσφέρω στον τόπο μου. Γιατί το σημαντικό είναι ν’ αγαπήσεις τη ζωή και όχι απλώς έτσι να ζεις, όπως τα ζώα, αλλά κάτι να προσφέρεις.»

 

Η εκπαίδευση, η διδασκαλία ήταν το μεγάλο πάθος του. Και όπως απλοϊκά ανέφερε πριν λίγο καιρό: «ήθελα να γίνω δάσκαλος για να βοηθήσω και τα άλλα παιδιά να γίνουν καλύτεροι άνθρωποι και ν’ αγαπήσουν την πατρίδα μας». Και πράγματι, πέτυχε το σκοπό του. Ατράνταχτη απόδειξη είναι η αναγνώριση, η ευγνωμοσύνη και η αγάπη που εισέπραξε από τους μαθητές του, που διέκριναν σ’ εκείνον τον αληθινό παιδαγωγικό ζήλο του Διδασκάλου. Που ένιωσαν πως αυτός ο δάσκαλος, ήταν διαφορετικός, τους αγαπούσε πραγματικά και προσπαθούσε να τους μάθει κάτι.

 

Με διάθεση απολογιστική -εξομολογητική, οδεύοντας προς το τέλος της ζωής του, μίλησε για τη ζωή και το ξεκίνημά του, θέλοντας να δώσει μαθήματα ζωής: «Οι γονείς μου ήταν αγρότες, ήμασταν φτωχοί, αλλά πλούσιοι από τις χαρές της ζωής… Επάλεψα σκληρά, είχα δυσκολίες, φτώχειες, αλλά ήθελα κάτι να κάνω στη ζωή μου. Πάμφτωχος, αλλά είχα το χάρισμα μέσα μου και έτσι προχωρούσα και πίστευα και πήγαινα όλο καλύτερα. Είχα εμπόδια, αλλά είχα κι ανθρώπους που με βοηθούσαν. Από μικρός συνήθισα να δίνω τον ωραίο αγώνα της ζωής…».

 

Αυτός ήταν ο Γιάννης Αρβανίτης. Ήπιος όταν δίδασκε, με εξάρσεις όταν παθιαζόταν για το δίκιο, υπερασπιστής των αδικημένων και συμπαραστάτης όσων ζητούσαν τη βοήθειά του, πείσμων σε ό,τι έβαζε σκοπό, υπομονετικός και επίμονος, αγωνιστής από τα πρώτα χρόνια της ζωής του όταν πορεύτηκε κόντρα στο κοινωνικό κατεστημένο της εποχής, θέλοντας ν’ αλλάξει τη μοίρα την καθορισμένη από τους άγραφους νόμους που διαμόρφωναν τις κοινωνικές τάξεις, αγωνιστής και μέχρι και το τέλος του. Ταπεινός, σεμνός και μετριόφρων. Βαθιά δημοκράτης, ιδεολόγος, ανιδιοτελής.

 

«….Ανοιχτόμυαλος, επέμενε στην ανάγκη εκσυγχρονισμού της εκπαίδευσης με νέα μαθήματα και ειδικότητες. Στη ζωή του σταθερά λιτοδίαιτος… Ανυποχώρητος σε θέματα αρχών, προχωρούσε σε κριτική των σύγχρονων πολιτικών… Ο Αρβανίτης ακολουθούσε το ρεύμα, αλλά δεν παρασυρόταν από αυτό. Ατόφιος και σύγχρονος! Μακρά ζωή αγώνων, υπερηφάνειας. Σεβαστός φίλος των μαθητών, αγαπητός συνάδελφος, απλός, εύθυμος, πρόθυμος, προσηνής….», έγραψε ο Νίκος Παπαδόπουλος, Καθηγ. Ψυχολογίας (Παν. Κρήτης – Gastprof. Univ Heidelberg) – συγγραφέας (εφ/δα Καθημερινή, 31.10.21).

 

«….Ο Γιάννης Αρβανίτης υπήρξε αυτοδημιούργητος…. κυρίαρχο χαρακτηριστικό του εκλιπόντος ήταν το ότι δεν ανεχόταν να του δίνουν κατευθύνσεις, να τον χειραγωγούν, να τον ελέγχουν και να τον μεταχειρίζονται. Αγύριστο κεφάλι και ταυτόχρονα υπερήφανος, εννοούσε οι σκέψεις, και οι επιλογές του να απορρέουν από αυτόν τον ίδιο, να συμμορφώνονται με τα προσωπικά του κριτήρια και να αντιπροσωπεύουν τον χαρακτήρα που είχε διαμορφώσει. Σωστές ή λανθασμένες, ορθές ή ανάποδες, οι ιδέες και οι αποφάσεις του δεν προέρχονταν από κανέναν υποβολέα. Ήταν, αντίθετα, εντελώς δικές του.

 

Τελικά, ο Γιάννης Αρβανίτης δεν ήταν με τίποτα ένας «δήθεν». Ήταν αυθεντικά ο εαυτούς του. Γι’ αυτό και η μνήμη του θα μείνει ζωντανή μέσα μας…», έγραψε ο Κυριάκος Κατσιμάνης. “